ΝΑΟΥΣΑ: ΝΑΟΥΣΑ ΑΠΟΚΡΙΕΣ 2016

Πέμπτη 10 Μαρτίου 2016

ΝΑΟΥΣΑ ΑΠΟΚΡΙΕΣ 2016

Η Νάουσα φημίζεται επίσης για το καρναβάλι της και το μοναδικό στον ελλαδικό χώρο χορευτικό δρώμενο Μπούλες, που κάθε χρόνο προσελκύει μεγάλο αριθμό επισκεπτών...

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε: Σχόλια ανάρτησης (Atom)

Νάουσα Ημαθίας

Η Νάουσα είναι πόλη της Κεντρικής Μακεδονίας, χτισμένη στους πρόποδες του όρους Βερμίου. Βρίσκεται στο δυτικό τμήμα του Νομού Ημαθίας, λίγα χιλιόμετρα μακριά από την πρωτεύουσα του νομού Βέροια. Από το 1955 χαρακτηρίζεται και «Ηρωική Πόλη» (πλάι στο Μεσολόγγι, το Σούλι και το Αρκάδι) για τους αγώνες και τις θυσίες κατά την περίοδο των απελευθερωτικών αγώνων του 1822. Η περιοχή της Νάουσας έχει ιστορία αιώνων. Στα πόδια της πόλης υπάρχουν τα ερείπια της περίφημης Σχολής του Αριστοτέλη στην οποία διδάχτηκε στα νιάτα του ο Μέγας Αλέξανδρος ηθική, πολιτική και φιλοσοφία.

Αφού θα μείνει ακατοίκητη για μεγάλο διάστημα απο τα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας μέχρι τα τέλη του 14ου αιώνα, αρχές του 15ου αιώνα, η περιοχή της Νάουσας θα επανοικιστεί στα χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας και θα γνωρίσει μεγάλη ακμή στον τομέα της χειροτεχνίας. Το 1822 η Νάουσα θα εξεγερθεί κατά τών Τούρκων, αλλά η εξέγερση καταστέλεται αιματηρά (το γνωστό "Ολοκαύτωμα της Νάουσας"). Παρόλα αυτά η Νάουσα κατορθώνει να ορθοποδήσει και πάλι και στα τέλη του 19ου αιώνα θα έχει ανθηρή βιομηχανία, ιδίως στον τομέα της κλωστοϋφαντουργείας με προϊόντα γνωστά και σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Ο τομέας αυτός θα αποτελέσει και τη βάση για μεγάλη οικονομική ακμή που συνεχίστηκε και μετά την απελευθέρωση απο την Οθωμανική κυριαρχία, επέζησε τους δυό Παγκόσμιους Πολέμους για να παρακμάσει στις αρχές της δεκαετίας του '90. Η παρακμή οδήγησε σε κλείσιμο μεγάλων βιομηχανικών μονάδων και σε δραματική αύξηση της ανεργίας.

H ευρύτερη περιοχή της Νάουσας φημίζεται για την οινοπαραγωγή της. Παράγονται σχεδόν στο σύνολό τους κρασιά Ονομασίας Προελεύσεως Ανωτάτης Ποιότητος (Ο.Π.Α.Π.). Το ομώνυμο κόκκινο κρασί είναι παγκοσμίου φήμης, με πολλές διακρίσεις στην χώρα και στο εξωτερικό. Ήταν από τα πρώτα κρασιά στην Ελλάδα που κυκλοφόρησαν και εμφιαλωμένα. Η Νάουσα παράγει από τις καλύτερες ποικιλίες ροδάκινων, μήλων και κερασιών που ξεχωρίζουν στις εγχώριες και διεθνείς αγορές.

Η Νάουσα φημίζεται επίσης για το καρναβάλι της και το μοναδικό στον ελλαδικό χώρο χορευτικό δρώμενο Μπούλες, που κάθε χρόνο προσελκύει μεγάλο αριθμό επισκεπτών, όπως και για βάση για χειμερινές και οικολογικές διακοπές. Τέλος είναι αγαπητό μέρος προετοιμασίας ποδοσφαιρικών ομάδων κατά την περίοδο του καλοκαιριού.

Γεωγραφία

H Νάουσα είναι χτισμένη στους ανατολικούς πρόποδες του Βερμίου σε μια φυσική αγκαλιά που σχηματίζει το βουνό. Δεσπόζει σ' ένα μέσο υψόμετρο 330 m πάνω από τη θάλασσα, έχοντας στα πόδια της τον κάμπο της Ημαθίας. Το κλίμα της είναι ηπειρωτικό-μεσογειακό. Απέχει 90 km δυτικά από την Θεσσαλονίκη, 22 km βόρεια από την Βέροια και 32 km νότια από την Έδεσσα.

Η περιοχή της Νάουσας διαθέτει πολλές φυσικές ομορφιές λόγω του ανάγλυφου εδάφους, των καταπράσινων βουνοπλαγιών και των πλούσιων πηγαίων νερών που σχηματίζουν μικρούς και μεγάλους καταρράχτες. Κάθε επισκέπτης μένει ενθουσιασμένος για παράδειγμα απο το Άλσος του Αγίου Νικολάου Νάουσας με τα υπεραιωνόβια πλατάνια του και τις πηγές της Αραπίτσας, του ποταμιού που χωρίζει την πόλη στα δύο. Το μέρος έχει αξιοποιηθεί και τουριστικά, αλλά με σεβασμό προς το περιβάλλον, πράγμα που εγγυάται και η υπαγωγή του στο Πρόγραμμα LIFE της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ο Δήμος της Νάουσας ιδρύθηκε στις 17 Οκτωβρίου 1912, αμέσως μετά την απελευθέρωση απο τους Οθωμανούς. Με τις οργανωτικες αλλαγές του Προγράμματος Ανασυγκρότησης της Πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης «Ιωάννης Καποδίστριας» ο Δήμος θα μεγαλώσει σημαντικά με την ενσωμάτωση των κοινοτήτων Αρκοχωρίου, Γιαννακοχωρίου, Ροδοχωρίου (με τους οικισμούς Ροδοχωρίου, Μεταμόρφωσης και Αγίου Παύλου) και Στενημάχου. Το δημοτικό διαμέρισμα της Νάουσας περιλαμβάνει τους οικισμούς Νάουσα, Νέα Στράντζα, Σταθμός, Άγιος Νικόλαος και Άνω Σέλι.

Λόγω της εγγύτητας στα βουνά, έχει αξιοποιηθεί και ο χειμερινός τουρισμός στο χιονοδρομικό κέντρο 3-5 Πηγάδια που απέχει μόλις 18 χιλιόμετρα απο το κέντρο της πόλης, βρίσκεται σε υψόμετρο 1400 - 2050 μέτρα και θεωρείται ένα από τα καλύτερα χιονοδρομικά κέντρα της χώρας.

]Ιστορία

Η σημερινή Νάουσα έχει σχετικά μικρή ιστορία καθώς θα δημιουργηθεί πριν από 600 περίπου χρόνια, μεταξύ της κατάληψης της Βέροιας και της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς. Ωστόσο η ευρεία περιοχή της Νάουσας ήταν κατοικημένη από τα αρχαιότατα χρόνια.

]Τα αρχαία χρόνια (Μίεζα)

Πρώτοι κάτοικοι που αναφέρονται στα γραπτά είναι οι Βρίγες, Θρακική φυλή γνωστότερη στην ιστορία με το όνομα Φρύγες, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν σε όλη την Ημαθία γύρω στο 1200 π.Χ.. Οι Βρίγες θα διωχτούν αργότερα από την περιοχή από Μακεδονικές φυλές. Οι ανασκαφές που έγιναν στην πεδιάδα της Νάουσας και των γειτονικών κοινοτήτων δείχνουν από τα ευρήματα που βρέθηκαν, πως στον χώρο υπήρξε σημαντική πόλη με το όνομα Μίεζα ή Μέζα όπως αναφέρεται σε επιγραφή των Δελφών. Ο αρχαιολογικός χώρος ανήκει στο μεγαλύτερο του μέρος στον Δήμο Ανθεμίων (Κοπανός, Χαρίεσσα, Λευκάδια) και παρόλο που ανακαλύφτηκε ήδη τον 19ο αιώνα, συστηματική έρευνα ξεκίνησε μόλις το 1950. Ανακαλύφτηκαν οικισμοί ήδη από τα τέλη της Εποχής του Χαλκού, αλλά τα περισσότερα μνημεία που διασώθηκαν είναι από την ελληνιστική εποχή. Τα πιο σημαντικά ευρήματα θεωρούνται:

Η Σχολή του Αριστοτέλη στο Νυμφαίο της Μίεζας (Βρίσκεται στη θέση "Ισβόρια" της Νάουσας. Είναι ένα τοπίο πλούσιο σε νερά και βλάστηση όπου βρίσκεται το Νυμφαίο, Ιερό των Νυμφών δηλαδή. Πρώτες ενδείξεις χρήσης του χώρου ανάγονται στην Εποχή του Σιδήρου, όμως μετά τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. ο χώρος θα διαμορφωθεί σε σχολή και εδώ ο φιλόσοφος Αριστοτέλης δίδαξε στον νεαρό Αλέξανδρο φιλοσοφία, ηθική, τέχνες και μαθηματικά. Ανάμεσα σε δύο φυσικά σπήλαια λαξεύτηκε κάθετα ο βράχος, προστέθηκε μία ιωνική κιονοστοιχία και δημιουργήθηκε μία στεγασμένη στοά σε σχήμα Γ. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Βέροιας υπάρχουν κεραμίδες και πήλινες σίμες από τη στέγη της στοάς.

Το αρχαίο θέατρο της Μίεζας (θέατρο ελληνιστικών χρόνων (2ος αι. π.Χ.). Ανακαλύφτηκε τυχαία το 1992. Είχε χωρητικότητα γύρω στους 1.500-2.000 θεατές. Οι ανασκαφές συνεχίζονται και κοντά στο θέατρο όπου βρίσκεται η αγορά της Μίεζας).
Ο μεγάλος Μακεδονικός τάφος «Κρίσεως» (Αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. Μνημειακός διθάλαμος μακεδονικός τάφος με διώροφη πρόσοψη και τέσσερεις ζωγραφικές παραστάσεις με σκηνές Κρίσεως του νεκρού στον Άδη. Πιθανότατα τάφος του Πευκέστα, στρατηγού του Μεγάλου Αλεξάνδρου από τη Μίεζα).
Ο Μακεδονικός τάφος των Λύσωνος και Καλλικλέους (Γύρω στο 200 π.Χ. Μικρός διθάλαμος μακεδονικός τάφος με απλή πρόσοψη και πολύχρωμες ζωγραφικές παραστάσεις. Περιέχει τα οστά και την τέφρα τεσσάρων γενιών μιας οικογένειας υψηλής στρατιωτικής ιεραρχίας και πήρε το όνομα από δυο εκ των νεκρών).

Ο Μακεδονικός τάφος των Ανθεμίων (3ου αιώνα π.Χ. Διθάλαμος καμαροσκεπής μακεδονικός τάφος).

Ο Μακεδονικός Τάφος του Kinch (Γύρω στα 310-290 π.Χ. Μικρός διθάλαμος μακεδονικός τάφος με απλή πρόσοψη. Η ζωγραφική διακόσμηση του εσωτερικού δε διασώζεται πλέον. Πήρε το όνομα από τον Δανό αρχαιολόγο Kinch που τον ανέσκαψε στα τέλη του 19ου αιώνα).

Το 168 π.Χ. μετά την μάχη της Πύδνας η περιοχή περνά στα χέρια τών Ρωμαίων. Έκτοτε η περιοχή της Νάουσας περνά σε αφάνεια.

Η επανίδρυση

H σημερινή Νάουσα δεν είναι γνωστό πότε δημιουργήθηκε ακριβώς. Σύμφωνα με τοπικους μύθους και έμμεσες ιστορικές μαρτυρίες θα δημιουργηθεί τα τέλη του 14ου αιώνα, αρχές του 15ου αιώνα, προφανώς λίγα χρόνια μετά την κατάληψη της Βέροιας από τους Τούρκους (γύρω στα 1383-87). Την εποχή εκείνη επικρατούσε αναρχία στην περιοχή καθώς άτακτες μονάδες γαζήδων έκαναν συχνές επιδρομές και καταλάμβαναν, συχνά για μικρό διάστημα, πόλεις και περιοχές της Μακεδονίας. Tρομαγμένοι κάτοικοι της περιοχής κατέφυγαν μεταξύ άλλων και στα όρια της σημερινής πόλης της Νάουσας, στα δάση και ορεινά άσυλά της και συνέβαλαν στην επανακατοίκηση της περιοχής. Η τοποθεσία όπου είναι χτισμένη η πόλη σήμερα ήταν ιδανική, καθώς όλος ο κάμπος απλωνόταν στα πόδια των κατοίκων που μπορούσαν εύκολα να δουν επερχόμενους κινδύνους.

Μετά την ολοκληρωτική κατάκτηση της Μακεδονίας από τους Οθωμανούς η περιοχή περιήλθε στα χέρια του Γαζή Αχμέτ Εβρενός, ένος από τους πιο δραστήριους στρατηγούς του σουλτάνου Μουράτ Α'στον οποίο η τουρκική παράδοση αποδίδει την κατάληψη σχεδόν κάθε σημαντικής πόλης της Μακεδονίας. Εδώ θα ιδρύσει βακούφι που οι απόγονοί του διατήρησαν στα Γιαννιτσά. Ο ελληνικός πληθυσμός στην περιοχή απολάμβανε εξ αρχής σημαντικά προνόμια, χάρη στην παρέμβαση της Βαλιντέ Χανούμ Σουλτάνας (Μάρα Μπράνκοβιτς, κόρης του Σέρβου ηγεμόνα Γεωργίου Μπράνκοβιτς και σύζυγος του Μουράτ Β'). Η Νάουσα ήταν χριστιανική πόλη εξ’ αρχής (εκτός από τον καδή (δικαστή) και το βοεβόδα (διοικητή) δεν ήταν άλλοι Οθωμανοί στην πόλη), με δικαιώματα αυτοδιοίκησης, δικής της φρουράς και με σημαντικά φορολογικά προνόμια, που επέτρεψαν την γρήγορη συγκέντρωση πληθυσμού και την ανάπτυξη της χειροτεχνίας (οπλουργία, χρυσοχοΐα, υφαντουργία κλπ). Ήδη απ' τον17ου αιώνα υπάρχει ένα αστικό κέντρο με χίλια περίπου σπίτια και οικονομική επιρροή στην περιοχή της κεντρικής Μακεδονίας και πιο πέρα (λόγω της θέσης στο δρόμο τών καραβανιών που συνέδεε τις νοτιοβαλκανικές αγορές).

Μέχρι τις αρχές του 18ου αιώνα λίγα είναι γνωστά για την πόλη. Η πρώτη σημαντική πληροφορία αναφέρεται στη στάση του 1705 όταν Τούρκος αξιωματούχος πήγε στην περιοχή με την εντολή να στρατολογήσει νέους για τα τάγματα των γενίτσαρων. Οι κάτοικοι, αρνήθηκαν να παραδώσουν τα παιδιά τους και σκότωσαν τον αξιωματούχο και δύο συνοδούς του. Με επικεφαλής τον αρματολό Ζήση Καραδήμο και τους δύο γιούς του, κάπου 100 άτομα ύψωσαν την σημαία της ανταρσίας και προκαλούσαν πλήγματα στους κατακτητές. Απόσπασμα όμως από 800 Τούρκους κατόρθωσε να κυκλώσει τους αντάρτες και τελικά να σκοτώσει στην μάχη τον Καραδήμο. Οι δύο γιοί του θα συλληφτούν και θα καταδικαστούν σε θάνατο. Η στάση των Ναουσαίων του 1705, ήταν από τις σημαντικότερες του υπόδουλου Ελληνισμού, ήταν η αιτία να σταματήσει το παιδομάζωμα στον Ελληνικό χώρο. Στις αρχές του 18ου αιώνα μας είναι γνωστό το έργο του Ναουσαίου λογίου και θεολόγου Αναστασίου Μιχαήλ.

Παρά την παρένθεση αυτή, η Νάουσα συνεχίζει να αναπτύσεται με γοργούς ρυθμούς. Σε ένα αιώνα ο πληθυσμός θα διπλασιαστεί σχεδόν και θα αποκτήσει φήμη και για τα κρασιά και για τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες της. Προσέλκυσε έτσι το ενδιαφέρον του φιλόδοξου Αλή Πασά των Ιωαννίνων που με πολιορκίες και δόλο προσπάθησε να την προσαρτήσει μεταξύ 1795 και 1804. Το 1804 ο αρματολός Βασίλης Ρομφαίης με τον υπαρχηγό Τάσο Καρατάσο, ύστερα από αγώνα πέντε μηνών αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη, που περιήλθε έτσι στα χέρια του Αλή μέχρι και το 1812οπότε την εγκατέλειψε κατ’ εντολή του σουλτάνου.

Η ηρεμία θα διαρκέσει όμως λίγα μόνο χρόνια. Το Φεβρουάριο του 1822, η Νάουσα παρόλη την ευημερία της θα λάβει μέρος στα πλαίσια της Ελληνικής Επανάστασης. Πολεμικές επιχειρήσεις με αρχηγούς τους Ζαφειράκη Θεοδοσίου και Τάσο Καρατάσιο, με στόχο την δημιουργία ελεύθερου επαναστατικού καθεστώτος στην περιοχή, θα οδηγήσουν στην πολιορκία της πόλης από τα στρατεύματα του Διοικητή της Θεσσαλονίκης Mεχμέτ Eμίν Πασά, γνωστού ως Eμπού Λουμπούτ (ο ροπαλοφόρος). Η πόλη, παρά την ηρωική αντίσταση, θα υποκύψει τελικά στην δύναμη των 12.000 ανδρών του πασά στις 22 Απριλίου 1822, Κυριακή του Θωμά. Ακολούθησαν η καταστροφή της πόλης, λεηλασίες, σφαγές και διωγμοί του πληθυσμού. Αρκετές γυναίκες προτιμούν να σκοτωθούν πέφτοντας με τα παιδιά τους στ' αφρισμένα νερά του καταρράκτη της Αράπιτσας στους "Στουμπάνους" για να μη πέσουν στα χέρια των Τούρκων. Σύμφωνα με τα επίσημα οθωμανικά ντοκουμέντα 409 Ναουσαίοι θα σκοτωθούν, 33 θα εγκαταλείψουν την πόλη και 198 θα λάβουν χάρη, όλοι ως επί το πλείστον άνδρες. Πάνω από 400 γυναικόπαιδα θα πωληθούν ως σκλάβοι. Οι περιουσίες των νεκρών και φυγάδων (655 σπίτια) και της εκκλησίας (226 σπίτια) θα δημευτούν. Ύστερα από αυτό το γεγονός η πόλη θα χάσει για τα επόμενα χρόνια τα προνόμιά της. Πολλοί Ναουσαίοι θα συνεχίσουν τον αγώνα του 1821 στη Νότιο Ελλάδα. Ναουσαίοι αγωνιστές που διακρίθηκαν είναι ο εκατόνταρχος Λάζαρος (Λάζος) Γεωργίου, οι αξιωματικοί (Ζ΄ τάξης) Δημήτριος Αγγελόπουλος, Κωνσταντίνος Καραμεσίνας και Φίλιππός Καραμεσίνας, οι υπερασπιστές της Ύδρας Κωνσταντίνος Γιάννη και Νικόλαος Τουφεξής, ο συναγωνιστής του Αν. Καρατάσου Γεώργιος Θεοδοσίου, οι υπαξιωματικοί Κωνσταντίνος Αθανασίου και Ιωάννης Μιχαήλ και οι Εμμανουήλ Πίπας (γεν. 1800), Αναστάσιος (Τάσιος) Εμμανουήλ (γεν. 1805), Άγγελος Ιωάννου (γεν. 1797), Δημήτριος Κωνσταντίνου (γεν. 1801) και ο Γεώργιος Κώστα (γεν. 1804)^[1].

Μόλις το 1849 θα επιτραπεί πάλι μια μορφή αυτοδιοίκησης με την εκλογή άρχοντα και σχετικής αυτονομίας. Από το1868 οι άρχοντες θα επιτραπεί να γίνουν δήμαρχοι της πόλης, τίτλος που θα είναι για τα επόμενα χρόνια συνεχώς σε χριστιανικά χέρια. Ο δήμαρχος μπορούσε επίσημα να αποφασίσει για τα κοινά και είχε οπλισμένους σωματοφύλακες.

Παρόλη την καταστροφή, η Νάουσα θα αναρρώσει γρήγορα. Οι 198 Ναουσαίοι που έλαβαν χάρη, ανήκαν και στις πιο εύπορες οικογένειες. Εκτός από τα χωράφια, διέθεταν και 17 εργαστήρια, 26 βιοτεχνίες και 4 μεγάλες λανάρες. Έτσι υπήρξε η βάση και πάλι για οικονομική ανάπτυξη, ιδίως στην παρασκευή μάλλινων. Χριστιανικές οικογένειες θα μετακομίσουν στην Νάουσα ενώ οι αρχές προέτρεψαν και την εγκατάσταση μουσουλμανικών οικογενειών για την αποφυγή νέων κινημάτων. 70 μουσουλμανικές οικογένειες θα ανταποκριθούν στο κάλεσμα.

Στα τελευταία χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας η Νάουσα θα γνωρίσει εμπορική και βιομηχανική ακμή. Η ανάπτυξη θα ξεκινήσει κυρίως με τις μεταρρυθμίσεις στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Κατά την περίοδο του Τανζιμάτ (Tanzimat) μεταξύ άλλων οι θρησκευτικές μειονότητες θα αποκτήσουν ίσα δικαιώματα με τους μουσουλμάνους και η ισότητα θα προσδώσει περισσότερη σιγουριά σε θέματα ιδιοκτησίας. Γύρω στις 20 οικογένειες θα αποτελέσουν την βάση της οικονομικής ακμής για τα επόμενα χρόνια. Μέσω παντρειών πολλές από αυτές θα έχουν μετοχές και στις επιχειρήσεις άλλων οικογενειών. Το 1874-1875 ιδρύεται το εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας «Λόγγου–Κίρτση-Τουρπάλη» στην Νάουσα, η πρώτη ίσως βιομηχανία στα Βαλκάνια με την σύγχρονη έννοια του όρου. Οι βιομήχανοι επωφελήθηκαν της διεθνής πτώσης της τιμής βαμβακιού, του φτηνού νερού ως ενέργεια και των χαμηλών μισθών και έτσι θα μπορέσουν να ανταγωνιστούν πλέον ικανοποιητικά τις εισαγωγές βαμβακερών από το εξωτερικό. Ακολουθούν στα επόμενα χρόνια και μέχρι της αρχές του 20ου αιώνα και άλλες βιομηχανικές μονάδες κλωστοϋφαντουργίας. Παράλληλα οι μέχρι τότε ισχυροί στην αγορά βούλγαροι παραγωγοί μάλλινων δεν ικανοποιούν πλέον ποιοτικώς τις ανάγκες κυρίως του Οθωμανικού στρατού και έτσι χάνουν σταδιακά την αγορά της Αυτοκρατορίας. Τα καινούργια εργοστάσια των Ναουσαίων επωφελούνται της ευκαιρίας και το εργοστάσιο Χατζηλαζάρου ειδικά αδυνατεί να ικανοποιήσει την αυξημένη ζήτηση του στρατού σε μάλλινα.

Προτομή του Ναουσαίου Αντώνιου Μίγγα, (συντρόφου του καπετάν Άγρα), στο χωριό Άγρας Πέλλας

Στην διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα (1904-1908) η Νάουσα αποτέλεσε σημαντικό κέντρο κατά της δράσης τών βούλγαρων κομιτατζήδων. Ελληνικά ανταρτικά σώματα υποστηρίζονταν από την πόλη. Ο Μακεδόνικος Αγώνας αποτέλεσε την αφετηρία των νικηφόρων απελευθερωτικών πολέμων του 1912-1913 (Βαλκανικοί πόλεμοι). Η Νάουσα θα απελευθερωθεί από την Οθωμανική κυριαρχία στις 17 Οκτωβρίου του 1912.

Κατά την απελευθέρωση, η Νάουσα θα είναι μια βιομηχανική πόλη και ο πληθυσμός της ήταν 9.000 με 12.000 κάτοικοι, από τους οποίους γύρω στο 20% εργάτες (ως επί το πλείστον ανύπαντρες γυναίκες). Η πόλη έχει το 1912 τρεις κλωστοϋφαντουργίες με 14.200 αργαλειούς. Άλλες 3 κλωστοϋφαντουργίες με 26.500 αργαλειούς στην Έδεσσα και Θεσσαλονίκη ανήκουν εξ’ ολοκλήρου σε Ναουσαίους. Η Νάουσα ελέγχει έτσι εκείνη την εποχή 6 από τις 10 μονάδες της Μακεδονίας που με τη σειρά της είχε τις μισές μονάδες παραγωγής ολόκληρης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. 90% των εργαζομένων στις μηχανοποιημένες μονάδες επεξεργασίας μαλλιού ελέγχονταν από Ναουσαίους. Τη ίδια χρονιά η πόλη διέθετε επίσης 3 μεγάλους και δεκάδες μικρούς μύλους, 3 ξυλουργικές μονάδες, και δεκάδες πιεστήρια, μεταξουργεία και μικρότερες βιοτεχνίες επεξεργασίας μαλλιών.

Η οικονομική ανάπτυξη θα συνεχιστεί αμείωτη και με την πόλη σαν τμήμα του Ελληνικού κράτους. Νέες βιομηχανικές μονάδες ιδρύονται, η γεωργία εκσυγχρωνίζεται με την συστηματική δεντροκαλλιέργεια και το εξωτερικό εμπόριο σημειώνει άλματα. Ο πληθυσμός της πόλης θα γνωρίσει σημαντική αύξηση μετά τη Μικρασιατική καταστροφή με τη Συνθήκη της Λωζάννης το 1922, καθώς μεγάλος αριθμός Ποντίων και Μικρασιατών προσφύγων θα εγκατασταθούν στη Νάουσα.

Κατά την διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής Ναουσαίοι θα συμμετάσχουν ενεργά στην Εθνική Αντίσταση. Ο μεγάλος όγκος των εργατών που υπήρχε στην πόλη είχε γίνει από προπολεμικά πεδίο στρατολόγησης για το ΚΚΕ. Ταυτόχρονα όι ορεινοί όγκοι γύρω από τη Νάουσα εδιναν την δυνατότητα οργάνωσης ανταρτικών ομάδων. Ετσι στα γύρω βουνά ο (κομμουνιστικός) ΕΛΑΣ ο οποίος δεν ανέχεται άλλες οργανώσεις, εγκαθιστά το αρχηγείο και κέντρα υποδοχής στρατολογημένων. Ταυτόχρονα ξεκινάει η εμφύλια διαμάχη για τον έλεγχο του αντιστασιακού κινήματος.

Στα μέσα Σεπτεμβρίου 1944, ο ΕΛΑΣ απελευθερώνει τη Νάουσα. Τον Μάιο του 1945 θα γίνουν μεγάλες απεργίες του εργατικού κινήματος. Στον Εμφύλιο που ακολούθησε την Κατοχή, η πόλη θα δεχτεί συχνά αντάρτικες επιθέσεις. Το Αύγουστο του 1946 η πόλη θα δεχτεί επι τρεις μέρες επίθεση απο μεγάλες ομάδες ανταρτών. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς η πόλη θα χτυπηθεί και πάλι από δύναμη 400 κομμουνιστών. Μεγάλο τμήμα της Νάουσας, που απαριθμούσε περίπου 12.000 κατοίκους θα πέσει θύμα της φωτιάς. Στα τέλη Ιανουαρίου του 1949 η πόλη θα καταληφθεί για δυο-τρεις μέρες, κατά την διάρκεια της κατάληψης της η πόλη θα πυρποληθεί και πολλοί κάτοικοι ιδίως νέες και νέοι θα απαχθούν βίαια. Ταυτόχρονα εκτελούνται οι περισσότεροι από τους επιφανείς πολίτες μεταξύ των οποίων ο Δήμαρχος της πόλης. Αρκετοί από τους βίαια στρατολογηθέντες θα βρουν τον θάνατο λίγες μέρες αργότερα, καθώς θα ριχτούν αγύμναστοι και στην πρώτη γραμμή στην μάχη της Φλώρινας (12.02.49). Τον Ιούνιο 1949 η Νάουσα θα ξαναδεχτεί επίθεση και 300 κάτοικοι θα γίνουν όμηροι. Η Πολεμική Αεροπορία θα πλήξει όμως τους οπισθοχορούντες αντάρτες που θα αφήσουν τελικά τους απαχθέντες ελεύθερους.

Μετά το τέλος του Εμφυλίου η Νάουσα ξαναγεννιέται από τη στάχτη της. Τα καταστραμμένα εργοστάσια ξαναχτίζονται, χιλιάδες εργάτες ξαναβρήκαν δουλειά και το πυρπολημένο αρχοντικό κέντρο ανοικοδομήθηκε. Από την δεκαετία του '50 μέχρι και σήμερα παράγονται οι φλοκάτες στη Νάουσα. Συνάμα στον τομέα της γεωργίας καινούργιες δυναμικές καλλιέργειες θα συντελέσουν στην παραπέρα ανάπτυξη της πόλης και ο πλούσιος δασικός πλούτος του Βερμίου θα αξιοποιηθεί κατάλληλα.

Η σημερινή Νάουσα είναι πλέον μια πόλη όπου το μοντέρνο συνυπάρχει με το παλιό και κάθε επισκέπτης ντόπιος ή ξένος θα μείνει ευχαριστημένος.

Αδελφοποιημένες πόλεις

Η πόλη της Νάουσας έχει αδελφοποιηθεί με:

Φας Τουμενίλ (Faches-Thumesnil, Γαλλία) (από το 1992)
Νάουσα (Πάρου) (από το 1993)
Ζγκο Ζέλετς (Zgorzelec, Πολωνία)1998
Ποντγκόριτσα (Podgorica, Σερβία και Μαυροβούνιο)
Ασένοφγκραντ (Αsenovgrad, Βουλγαρία)

Με την Πέργαμο (Bergama, Τουρκία) έχει υπογραφεί πρωτόκολλο φιλίας και συνεργασίας.

Κουλτούρα και αξιοθέατα

Αρχαιολογικοί χώροι

Από την ελληνιστική περίοδο πολλά είναι τα αξιοθέατα που μπορεί να δει ο επισκέπτης, όπως αναφέρθηκε πρωτύτερα στον τομέα της ιστορίας. Ειδικότερα αυτά είναι:

Η Σχολή του Αριστοτέλη στη θέση "Ισβόρια" της Νάουσας.
Το αρχαίο θέατρο της Μίεζας στον Κοπανό.
Ο μεγάλος Μακεδονικός τάφος «Κρίσεως» στον Κοπανό.
Ο Μακεδονικός τάφος των Λύσωνος και Καλλικλέους στα Λευκάδια.

Ο Μακεδονικός τάφος των Ανθεμίων στον Κοπανό.

Ο Μακεδονικός Τάφος του ‘’Kinch’’ στον Κοπανό.

Μουσεία

Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο: Έχει εκθέματα της πολιτιστικής κληρονομιάς της Νάουσας και τών περιχώρων. Στα εκθέματα συγκαταλέγονται μεταξύ άλλων τοπικές στολές της πόλης και της περιοχής, υφαντά, αργαλειοί, όπλα και κοσμήματα. Βρίσκεται στην οδό Αγ. Δημητρίου 10.

Μουσείο Οίνου και Αμπέλου: Βρίσκεται στην οδό Χατζημαλούση 17, στο σπίτι του Ιωάννη Μπουτάρη, ιδρυτή της ομώνυμης εταιρίας. Πρόκειται για παραδοσιακό νεοκλασικό κτίριο του 1908, που αποτέλεσε και το πρώτο οινοποιείο της πόλης. Στο μουσείο μπορεί ο επισκέπτης να πληροφορηθεί για την ιστορία και για την διαδικασία παραγωγής κρασιού στην περιοχή και για όλα τα απαραίτητα αντικείμενα γύρω από το κρασί.

Λαογραφικό Μουσείο Βλάχων: Έχει εκθέματα από την ζωή των Ναουσαίων Βλάχων. Μεταξύ άλλων θα δει κανείς αργαλειούς, φλοκάτες και στολές. Βρίσκεται στην οδό Σοφρωνίου 23.

Εύξεινος Λέσχη Ποντίων Νάουσας: Εδώ θα βρει ο επισκέπτης μια μεγάλη βιβλιοθήκη που περιέχει και σχεδόν 1.000 βιβλία από την Βιβλιοθήκη της Αργυρούπολης του Πόντου τα οποία έφεραν από τον Πόντο το 1923 οι πρόσφυγες. Αρχικά ήταν γύρω στα 5.000, αλλά πολλά καταστράφηκαν από την κατέρρευση του κτιρίου όπου στεγάζονταν αρχικά, άλλα πάλι μοιράστηκαν και άλλα έγιναν αντικείμενο κλοπής. Τώρα γίνεται προσπάθεια σωτηρίας των εναπομείναντων βιβλίων με αντιγραφή σε σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα, μελέτη και συντήρηση.

Συλλογή Σιμανίκα: Πρόκειται για ιδιωτική συλλογή κλασσικής μουσικής που δωρήθηκε στον Δήμο. Η συλλογή περιλαμβάνει σωρεία δίσκων, CD, κασετών και βιντεοταινιών.

Αρχιτεκτονικά αξιοθέατα

Σήμα κατατεθέν της πόλης είναι ο Πύργος του Ρολογιού, κοινώς «Ρολόι» που βρίσκεται μπροστά από το Δημαρχείο. Είναι δωρεά του βιομήχανου Γεώργιου Αναστασίου Κύρτση, χτίστηκε το 1895 με πορόλιθο και είναι ύψους 25 μέτρων. Ο μηχανισμός του είναι ακόμα ο πρωτότυπος και πρέπει να κουρδιστεί ακόμη. Υπάρχουν σκέψεις να καταστεί προσβάσιμος για επισκέπτες και να επιτρέψει την θέα πάνω από την πόλη.

Καινούριο σήμα κατατεθέν τείνει να γίνει ο Οβελίσκος που είναι τοποθετημένος στην κεντρική πλατεία της πόλης, έχει κατασκευαστεί το 2000 και ολοκληρωθεί το 2002. Έχει ύψος 11 μέτρα και θεωρείται από τους δέκα ψηλότερους του κόσμου.

Η πόλη δεν διαθέτει παλιές εκκλησίες. Οι παλαιότεροι ναοί (Αγίου Γεωργίου και Παναγίας) χρονολογούνται από τον 19ο αιώνα και είναι τρίκλιτες βασιλικές. Ακόμα παλαιότεροι ναοί που καταστράφηκαν το 1822 αντικαταστήθηκαν από μεταγενέστερες εκκλησίες.

Τα παραδοσιακά κτίρια μακεδονικού ρυθμού που υπάρχουν στη Νάουσα καταλαμβάνουν συνύθως αρκετά μεγάλο όγκο και είναι δυόροφα με εσωτερική αυλή. Είναι κατασκευασμένα από πωρόλιθους, πλιθιά και ξύλα. Δυστυχώς σήμερα διασώζονται ελάχιστα απ’αυτά. Συγκεντρώνονται σε διάφορες συνοικίες/γειτονιές της πόλης: Ενώ στα «Πουλιάνα» και στα «Μπατάνια» υπάρχουν τα μεγαλύτερα, αστικά κτίρια, στα «Αλώνια» κυριαρχούν οι μικρότερες λαϊκές κατοικίες.

Από τα μεμονωμένα κτίρια άξια μνείας είναι τα σχολεία «Γαλάκεια» και «Σεφέρτζειο» και το «Λάππειο» Γυμνάσιο που ονομάστηκαν έτσι από τα ονόματα τών δωρητών.

Φύση και πάρκα

Η Νάουσα διαθέτει ένα δημοτικό πάρκο έκτασης 30 περίπου στρεμμάτων με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά την θέα στον κάμπο της Ημαθίας, τον ανθόκηπο αλλά και μία λίμνη έκτασης 1,5 περίπου στρεμμάτων που φιλοξενεί ψάρια, πολύχρωμες πάπιες και ένα κύκνο.

Τρία χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης βρίσκεται το Άλσος του Αγίου Νικολάου. Μια έκταση 60 στρεμμάτων που φιλοξενεί το μοναδικό στην Ελλάδα υπεραιωνόβιο άλσος πλατάνων αλλά και μια μικρή τεχνητή λίμνη για ψαρέμα.